Triển lãm ‘Ngũ hình2’ đang diễn ra tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám đã thu hút sự chú ý của công chúng không chỉ bởi các tác phẩm mỹ thuật mà còn vì tên gọi dễ gây hiểu lầm. Tên gọi ‘Ngũ hình’ khiến nhiều người thắc mắc về dụng ý nghệ thuật của những nghệ sĩ đứng sau.

Trong bối cảnh nghệ thuật đương đại ngày càng cởi mở và đa nghĩa, việc lựa chọn một cái tên vừa lạ tai, vừa dễ gợi liên tưởng đã tạo ra phản ứng trái chiều ngay từ khi triển lãm được công bố. Tuy nhiên, sau khi nghe cách lý giải của nhóm họa sĩ và xin ý kiến chuyên môn từ TS Phạm Văn Ánh – một chuyên gia Hán Nôm, nhiều người đã hiểu rõ ý nghĩa của tên gọi này.

‘Ngũ hình’ ở đây đơn giản là con số 5 – đại diện cho 5 nghệ sĩ, mỗi người một phong cách, một cách nhìn và tạo hình khác nhau. Còn ‘hình’ là hình dáng, hình khối – yếu tố cốt lõi của nghệ thuật tạo hình.

TS Phạm Văn Ánh giải thích rằng, trong Hán ngữ, ‘ngũ hình’ có thể mang nhiều nghĩa khác nhau, do hiện tượng đồng âm dị nghĩa. Một mặt, đúng là trong lịch sử, ‘ngũ hình’ từng được hiểu là 5 hình phạt thời phong kiến. Nhưng đồng thời, ‘hình’ cũng có nghĩa là hình dáng, hình khối. Khái niệm ‘ngũ hình’ không xa lạ trong văn hóa phương Đông. Trong võ thuật, có ‘ngũ hình quyền’ mô phỏng dáng của năm loài vật như rồng, hổ, báo, hạc, rắn. Trong Phật giáo và y học truyền thống, ‘ngũ hình’ tương ứng với 5 hình học cơ bản: Tròn, chữ nhật, sóng, tam giác, vuông, lần lượt gắn liền với ngũ hành: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ.

Các nghệ sĩ đã lên tiếng giải thích rõ ràng về ý nghĩa tên gọi, cũng như tinh thần của triển lãm. Họ khẳng định, nhóm không có bất kỳ dụng ý chính trị hay liên tưởng tiêu cực nào khi chọn tên gọi này.

Anh giải thích rằng, ‘ngũ’ ở đây đơn giản là con số 5 – đại diện cho 5 nghệ sĩ, mỗi người một phong cách, một cách nhìn và tạo hình khác nhau. Còn ‘hình’ là hình dáng, hình khối – yếu tố cốt lõi của nghệ thuật tạo hình. Theo anh, triển lãm lần này là sự tiếp nối của lần tổ chức trước, nhưng mở rộng về chất liệu và nội dung. Các tác phẩm khai thác đa dạng đề tài: Từ đời sống, thiên nhiên, đến chiều sâu nội tâm và ký ức văn hóa.

Nhân dịp kỷ niệm 80 năm thành công của Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám đã hợp tác với nhóm họa sĩ ‘Ngũ Hình’ để tổ chức Triển lãm mỹ thuật ‘Ngũ Hình 2’ tại Di tích quốc gia đặc biệt Văn Miếu – Quốc Tử Giám. Sự kiện này diễn ra từ ngày 2 đến ngày 13/8/2025. Đây là lần thứ hai nhóm nghệ sĩ ‘Ngũ Hình’ tổ chức triển lãm tại không gian nhà Tiền Đường của Văn Miếu – Quốc Tử Giám.

Triển lãm ‘Ngũ Hình 2’ giới thiệu 25 tác phẩm hội họa, lấy cảm hứng chính từ thiên nhiên, văn hóa và con người Việt Nam. Các tác phẩm này là kết quả của sự sáng tạo của 5 họa sĩ và kiến trúc sư: Bùi Hải Nam, Trường Thịnh, Nguyễn Đức Phương, Phạm Duy Quỳnh và Trần Minh Tuấn. Họ là những người có cùng quan điểm về văn hóa truyền thống nhưng đa dạng về ngôn ngữ tạo hình.

Các tác phẩm trong triển lãm là sự kết hợp độc đáo giữa đường nét dân gian và hình khối hiện đại, giữa bảng màu truyền thống và nhịp điệu thị giác mới mẻ. Điều này thể hiện tinh thần tiếp biến linh hoạt, không rập khuông của nhóm nghệ sĩ. Tên gọi ‘Ngũ Hình’ không chỉ đơn thuần là con số hay hình học, mà còn là định hướng tư duy nghệ thuật của nhóm. Họ lấy nền tảng cơ bản tạo hình, khai thác chiều sâu văn hóa truyền thống, chuyển hóa thành chất liệu sáng tạo đương đại.

Phó Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám Nguyễn Liên Hương khẳng định: ‘Văn Miếu – Quốc Tử Giám là không gian văn hóa, lịch sử đặc biệt, biểu tượng cho truyền thống hiếu học và tôn sư trọng đạo của dân tộc.’ Triển lãm ‘Ngũ Hình 2’ là một thử nghiệm nghệ thuật lấy cảm hứng từ mỹ thuật dân gian, thể hiện bằng kỹ thuật tạo hình hiện đại trong chính không gian cổ kính của Văn Miếu.

Họa sĩ Trần Minh Tuấn cho biết, mỗi tác giả có một cách nhìn, một phương pháp tiếp cận riêng, nhưng khi đặt tác phẩm cạnh nhau, nhóm lại tìm thấy điểm chung cùng hướng tới những giá trị chân – thiện – mỹ. Trong dòng chảy của mỹ thuật đương đại Việt Nam, những triển lãm như ‘Ngũ Hình 2’ góp phần gợi mở hướng đi dung hòa giữa bản sắc truyền thống và tư duy nghệ thuật hiện đại.

Đó cũng là minh chứng cho vai trò ngày càng rõ nét của Văn Miếu – Quốc Tử Giám trong tư cách một thiết chế văn hóa sáng tạo, nơi bảo tồn ký ức nhưng không đóng kín, mà luôn cởi mở với đổi mới và sáng tạo. Triển lãm mở cửa tự do đến hết ngày 13/8.