Ở vùng đại ngàn phía Tây Quảng Ngãi, nơi mà nhịp sống hiện đại đang ngày càng sôi động, vẫn tồn tại những cá nhân lặng lẽ gìn giữ những thanh âm mộc mạc của núi rừng. Y Rum, một cô gái dân tộc Ba Na, là một trong số những người đó. Với tình yêu cháy bỏng dành cho âm nhạc truyền thống, Y Rum đã thành lập Câu lạc bộ Nghệ thuật Rum Y, một nơi không chỉ dạy những nốt nhạc vang lên từ đá, từ ống nứa, mà còn thắp lên niềm tự hào dân tộc trong tâm hồn thế hệ trẻ.

Câu lạc bộ Nghệ thuật Rum Y được thành lập vào năm 2022, chuyên dạy những loại nhạc cụ truyền thống của các dân tộc thiểu số như đàn T’rưng, đàn đá và một số loại nhạc cụ hiện đại như Piano, Organ. Hiện có 38 học viên đang theo học lớp đàn T’rưng và 07 học viên theo học lớp đàn đá. Y Rum, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Nghệ thuật Rum Y, cho biết: ‘Lứa tuổi đến với Câu lạc bộ là từ 5 tuổi, đến lớn là không giới hạn số tuổi. Ở đây, các bạn người dân tộc Rơ Ngao cũng có, Ba Na cũng có và các bạn dân tộc Kinh cũng có. Để các bạn học viên làm quen với các loại đàn, câu lạc bộ phải nắm bắt được tâm lý tuổi của từng học viên.’

Để giúp học viên dễ tiếp cận, Y Rum chọn cách truyền đạt gần gũi, sinh động, kết hợp nhiều thực hành. Các em được học qua cảm nhận bằng tai, bằng tay và cả cảm xúc. Từ đó, dần hình thành đam mê và sự hứng thú với âm nhạc dân tộc ngay từ những lần đầu. Đàn đá và đàn T’rưng đều là nhạc cụ truyền thống của các dân tộc thiểu số ở vùng phía Tây Quảng Ngãi. Nếu đàn T’rưng có âm thanh vang, trong, dễ gợi cảm xúc và khá phù hợp với trẻ em nhờ cách chơi trực quan, thì đàn đá lại đòi hỏi người chơi phải có cảm âm tốt và lực tay ổn định để tạo ra âm thanh chính xác.

Y Rum cũng thường dành thời gian tìm đến các nghệ nhân – những ‘kho tàng sống’ của văn hóa dân tộc để học hỏi và khắc ghi những điều tưởng chừng mai một. Nghệ nhân ưu tú A Jar bày tỏ: ‘Mong muốn là nhiều người khác sẽ tiếp tục noi theo Y Rum, người đàn chị, người đi trước, những người đi sau tiếp nối nhiều hơn nữa. Góp phần rất quan trọng trong phát triển văn hóa, nhất là văn hóa âm nhạc cổ truyền.’

Không chỉ dừng lại ở các lớp học nhạc cụ từ những người trẻ dân tộc thiểu số như Y Rum, việc truyền dạy âm nhạc truyền thống ở Quảng Ngãi đã và đang được triển khai bằng nhiều hình thức đa dạng. Từ các hội thi, lớp truyền dạy do chính quyền tổ chức, đến những câu lạc bộ văn hóa dân gian được chính những nghệ nhân, người có uy tín ở các thôn, làng thành lập, truyền dạy đã góp phần tiếp nối và gìn giữ bản sắc văn hóa của các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh.

Với nỗ lực không ngừng nghỉ của Y Rum và Câu lạc bộ Nghệ thuật Rum Y, hy vọng rằng những thanh âm mộc mạc của núi rừng sẽ tiếp tục được gìn giữ và phát huy, giúp thế hệ trẻ tiếp tục kế thừa và phát triển bản sắc văn hóa của dân tộc.

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công bố nghề gốm Mỹ Thiện tại thị trấn Châu Ổ, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi (nay là xã Bình Sơn) là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Nghề gốm này được xếp vào loại hình ‘Nghề thủ công truyền thống’ và trở thành một phần quan trọng trong kho tàng di sản văn hóa phi vật thể của quốc gia.

Làng gốm Mỹ Thiện có lịch sử hình thành từ thế kỷ XVIII và từng là một làng nghề thủ công truyền thống với hàng chục gia đình chuyên sản xuất đồ gốm. Các sản phẩm gốm tại đây nổi tiếng với nhiều sản phẩm gia dụng tinh xảo như chum, ghè, vò, thạp, ché, bình vôi, hũ, chậu kiểng, độc bình, bình hoa, lư hương, ấm trà, tượng động vật… Chất lượng và sự đa dạng của sản phẩm gốm Mỹ Thiện đã tạo nên tiếng tăm cho làng nghề này.

Một trong những đặc trưng của gốm Mỹ Thiện là kỹ thuật tráng men với màu sắc phong phú như tím đậm, tím nhạt, da lươn, vàng, vàng ánh xanh ngọc, xanh rêu. Hoa văn trang trí trên gốm cũng rất đa dạng, thể hiện hình ảnh rồng, phụng, hoa, lá, 12 con giáp… mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống. Những sản phẩm gốm này không chỉ phục vụ nhu cầu sinh hoạt hàng ngày mà còn là biểu tượng của văn hóa và nghệ thuật.

Trước đây, làng gốm Mỹ Thiện từng được quan Tuần phủ Quảng Ngãi Nguyễn Bá Trác ghi chép trong điều trần gửi vua Bảo Đại. Các nghệ nhân tại đây từng được vời vào Phủ Chúa Nguyễn để chế tác gốm phục vụ hoàng gia và làm cống phẩm, tặng phẩm. Sự vinh quang của làng nghề gốm Mỹ Thiện trong quá khứ đã tạo nên động lực để thế hệ nghệ nhân hôm nay tiếp tục giữ gìn và phát huy di sản.

Hiện nay, chỉ còn vợ chồng nghệ nhân Đặng Văn Trịnh và bà Phạm Thị Thu Cúc là người giữ nghề cha ông để lại. Để thích ứng với thị trường, ông Trịnh đã học hỏi thêm kỹ thuật từ cha mình và phục hồi công thức pha men cổ từ đá núi địa phương. Ông đã khôi phục và sáng tạo ra nhiều sản phẩm gốm mới, đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng.

Sản phẩm gốm của ông Trịnh đã được UBND tỉnh Quảng Ngãi công nhận OCOP 3 sao và đang hoàn tất hồ sơ để xét duyệt lên 4 sao. Cơ sở sản xuất của ông cũng trở thành điểm đến cho du khách, học sinh đến tham quan, trải nghiệm làm gốm. Việc kết hợp giữa sản xuất và du lịch đã giúp ông có thêm nguồn thu nhập và quảng bá nghề gốm truyền thống.

Tỉnh Quảng Ngãi đang hướng đến phát triển du lịch văn hóa làng nghề, gắn kết làng nghề với các tour du lịch văn hóa, du lịch trải nghiệm. Dự kiến, tỉnh sẽ đầu tư hạ tầng cho làng nghề, xây dựng không gian trưng bày, tạo điểm nhấn gắn với các danh thắng. Qua đó, tỉnh hy vọng sẽ thu hút nhiều du khách đến thăm quan và trải nghiệm, góp phần thúc đẩy kinh tế địa phương.

Gìn giữ di sản không chỉ là bảo tồn một nghề, mà còn là giữ gìn một phần hồn cốt văn hóa dân tộc. Mỹ Thiện – ngôi làng đỏ lửa suốt hơn hai thế kỷ – đang hồi sinh bằng chính bàn tay, khối óc và tình yêu nghề của những người con xứ Quảng. Sự hồi sinh của làng gốm Mỹ Thiện là minh chứng cho việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Việc bảo tồn và phát huy làng nghề gốm truyền thống gắn với phát triển du lịch sẽ giúp tạo ra những cơ hội kinh tế mới cho cộng đồng địa phương, đồng thời góp phần bảo vệ và phát huy giá trị của di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là hướng đi đúng đắn và cần được tiếp tục đầu tư và phát triển trong tương lai.